Mesela Kelimesi Arapça mıdır?

Türkçe üzerine yüzyıla yakın süredir süren bir tartışma var. Bu da Türkçe’nin ne olduğu, nerde başlayıp nerede bittiği. Türk Dil kurumunun Cumhuriyetin ilk dönemindeki bazı politikaları, sonraki dönemlerde bazı toplumsal eğilimler ve birçok çelişkili akademik görüş sonrasında halen Türkçe’nin tam olarak ne olduğu, hangi kelimelerin Türkçe olduğu, hangi kelimelerin Türkçe olmadığı gibi sorulara net bir cevap verebilen yoktur.

Bu konudaki nacizane görüşümü uzun süredir yazma niyetindeydim. En sonunda internette “mesela” kelimesinin Arapça olduğu ve kullanılmaması gerektiğini savunan bir içerik gördükten sonra bu yazıyı yazmaya karar verdim.

Türkçe demek, basit bir mantıkla Türklerin konuştuğu dil demektir. Yani Dünya üzerinde Türk olan, kendisine Türk denilen insanların konuştuğu dildir. Dolayısı ile Türklerin kullandığı bir kelime de Türkçe kelimedir. Türklerle akraba toplulukların konuştuğu dil de Türkçe ile akraba bir dildir denebilir.

Örnek vermek gerekirse “mesela” kelimesi Türklerin kullandığı bir kelimedir. Kelime Arapça “msl” kökünden gelse de hayatında hiç Arapça öğrenmemiş birisi bu kelimeyi kullanır. Dolayısı ile bir kelime Arapça’dan geliyor demek başka şeydir. Kelime Arapça demek başkadır. Arapça olan mesela Arap harfleriyle yazılan “مسالة” dır. Günümüzde Latin harfleriyle yazılan “mesela” kelimesi Türkçedir. (Bu mesele alfabe ile ilgilidir demek değildir kastım. Bir farklarını göstermek için bu örneği veriyorum.) Nitekim mesela dendiğinde Arapçada Türkçedeki anlamının anlaşılıp anlaşılmayacağı bile belirsizdir. Bir çok kelime diller arasında geçerken anlamını değiştirir. Yeni anlamlar kazanır ve gelişir.

Buradaki basit mantıkî ilişkiyi bir örnekle anlamaya çalışalım. “Ağaç tohumdan geliyor” demek başkadır, “ağaç tohumdur” demek başkadır. Burada kökenle ilgili bir yaklaşım vardır. Aynı yaklaşımı mimari açıdan düşünecek olursak “Osmanlı mimarisindeki kubbe Bizans mimari öğesidir” demek bir çelişki oluşturur. “Osmanlı mimarisindeki kubbe Bizans mimarisinden gelmiştir” demek çelişki oluşturmaz.

Bu nedenle “mesela kelimesi Arapçadır” demek saçma bir cümledir. Mesela kelimesine Arapça demek Türkçede “mesela” kelimesinin yaşam öyküsünü tamamıyla reddetmek manasına gelir. Mesela’dan türeyen bütün deyimleri ve anlamları yok saymak demektir. Bu Türkçeye karşı yapılmış bir saldırıdır ve tarihten bugüne dek yaşanmış Türk kültürünün bir kısmı yok etmek ya da yok saymak demektir.

Meseleyi uzatmadan başka bir örnek vermek istiyorum. İngilizcedeki birçok kelime gibi “Information” kelimesini ele alalım. Bu kelime Latince “informatiōne” kelimesinden gelir. Ama “Information kelimesi Latincedir” demek yanlıştır. Hiç kimse böyle bir şey iddia etmez. Hiçbir İngiliz de, İngilizceden Latince kelimeleri çıkaralım diye bir yarış içine girmez. Nitekim Latince kökenli kelimeleri çıkartmaya kalksak İngilizcede kelime kalmaz.

Birileri diyebilir ki örnek doğru değil. İngilizcenin Latince ile kurduğu ilişki ile Türkçenin Arapça ile kurduğu ilişki farklı diyebilir. Ancak İngilizce Latin dili değildir. Farklı dil ailesinden gelir. Aynı durum herhangi bir Latin diline Yunancadan geçen kelimeleri için de verilebilir.

Meseleyi başka bir açıdan ele alacak olursak, kökeni belirsiz kelimeler o zaman hiçbir dilde değildir, o kelimeleri kullanmanın tamamen yasak olması gerekir. Bazı kelimeler vardır ki, kökenleri günümüzde bilinmemektedir. O kelimeler Türkçe ses yapısına da uymadıklarından Türkçe başka bir kelimeden de gelmedikleri bellidir. Ancak bu kelimelerin kökeni belirsiz olmaları onların var olmadığını göstermez. Yani kelimelerin kökeni ayrı bir inceleme konusudur ancak günümüzde parçası oldukları dil başka bir durumdur.

Yöntem olarak bir kelimenin Türkçe olup olmadığı nasıl anlaşılır?

Bir kelime Türkçe bir sözlükte(yazılı toplumca kabul görmüş herhangi bir sözlük) yazıyorsa bu kelime Türkçedir. Eğer bir kelime Türkçe sözlüklere halen girmediyse bu kelime Türkçe kabul edilemez. Örneğin “online” kelimesi bir çok gazetede kullanılmaya başlandı. Bu kelimenin doğru kullanımı “çevrimiçi” kelimesidir. Dolayısı ile bu kelime Türkler arasında kullanılsa da sözlüklerde bulunmadığı için Türkçe sayılmaz.

Aslında bu konu, sözlükçülüğün dillerin nasıl temel yapı taşı olduğunu bir kez daha gösteren bir konudur.