Mankala’nın Afrikalı Kuzeni: Ntxuva

Geçtiğimiz yıllar içerisinde, Türkiye’de bir taş oyununa karşı ansızın yoğun bir ilgi oluştu. Söz konusu taş oyunu, Türkler tarafından aslında asırlardır oynanan Mangalaydı. Sonra 1900’lerin başından bu yana maruz kaldığımız aşırı Batılaşma, dünya çapında görülen globalleşme ve kültürel yozlaşma nedeniyle unuttuğumuz değerlerden biri olsa da Mankala anadolunun bazı yörelerinde hala oynanmaya devam ediliyordu.
Orta Asya’dan beri Türklerin yanında getirdikleri Mankala oyunu, Osmanlılar zamanında da oynanmıştı. Gerek oyunda zar atılmıyor oluşu nedeniyle dinen sakıncalı bulunmayışı, ve tavlaya göre tercih edilmesi, gerekse taktik ve zeka oyunu olması nedeniyle yüzyıllardır Türk insanının ilgisini çekmişti. Türkiye’de yayınlanan bir eserin ardından, bazı yayınevleri oyunu üretip satmaya başladı. Oyun bir anda o kadar popülarite kazandı ki, okullarda ders olarak uygulayan eğitim kurumları bile ortaya çıktı.
Afrika’da Türklere ait Mankala’nın bir kuzeni var. Bu oyuna farklı ülkelerde farklı isimler takıyorlar. Farklı kurallarla oynuyorlar. Ancak Oyunun mantığı, oynanış şekli ve sistematiği Mankala oynuna oldukça benziyor. Mozambik’te ntxuva, Türkiye’deki son birkaç yılı saymazsak, Türkiye’den çok daha yaygın olduğunu söyleyebiliriz. Çoğu mahallede, oyunu oynayan insanlarla karşılaşmak sıradan denebilir.Bu oyunun Mozambik’te kabileler arasındaki itilafları çözmek için kullanıldığı anlatılır. Ntxuva oyunu mankalanın aksine daha çok delikle oynanır, ve oyuncuların kullandıkları taşlar birbirlerinin alanına geçmez. Mankala’dakinin aksine ntxuvada her oyuncuya ait iki sıra vardır. Bunlardan birine saldırı hattı denir, diğerine savunma hattı denir. Oyunun amacı, daha çok taş toplamak değil, rakibinin bütün taşlarını bitirmektir. Kendi taşları bitmeden, rakibinin taşlarını bitiren oyuncu oyunu kazanır. Bir çok yörede farklı oynansa da, yazılı erişilen bir kaynakta verilen kurallar şu şekilde anlatılıyor:
“Ntxuva kuralları
Oyun 4 sıra ve 6 sütun kaleden oluşur.
Her oyuncunun iki sırası ve kendi sütunları vardır.
İçteki sıralara Saldırı hattı denir.
Dış sıralara Savunma hattı denir.
N’txuva tahtasındaki oyunlar zorunlu olarak saat yönünün tersine yapılır.
Oyun 2 aşamalıdır. İlk aşamada, oyuncunun sadece birden fazla taş (2, 3 veya daha fazla) bulunan deliklerden başlamasına izin verilir; İkinci aşamada, deliklerde sadece 1 taş kalır, o zaman 1 taşı deliklerde birer birer taşıyabilirsiniz ve bu taşları bir araya getirmek yasaktır.
Ntxuva Oyununun Hedefi
N’txuva’nın hedefi, eldeki son taş, tahtanın iç sırasındaki boş bir deliğe düştüğünde rakibin taşlarını yemesidir. Bu hedefe, basit aritmetik hesaplamalar ve strateji oluşturma yoluyla ulaşılır.
Ntxuva nasıl oynanır?
Malzeme
46 delikli bir tahta ( yerde de delik açılabilir.) Deliklere sığan taşlar (Mozambik’te oynamak için kaju fıstığı kullananlar vardır (- muhtemelen bu fıstıklar kazananın ödülüdür) veya kanyı (canhú) bitkisi tohumları taş olarak kullanılır.
Oyun başlarken Her deliğe 2 taş koyulur.
2 – Bir deliğin bütün taşları alınır ve sırasıyla sol taraftaki deliklere doğru dağıtılır. Her deliğe sadece bir tane bırakılır. Başlangıçta’ki olan delik boş kalır.
3 – Eğer elinizdeki son taş boş bir deliğin içine düşerse, o deliğin karşısındaki tüm rakip taşları toplanır ve son taş boş bir deliğin içine düşene kadar dağıtım devam eder.
4–Son taş boş bir deliğe düşerse iki durum meydana gelebilir:
4.1– sözü edilen delik dış sıradaysa (savunma), oyunu biter ve oynamak için rakibin sırasıdır.
4.2-Boş delik iç sıralardaysa(saldırı), ve:
4.2.1 iç sıranın (saldırı) deliğinde veya rakibin sütunundaki iki delikle en az bir veya daha fazla parça varsa, bu parçalar tahtadan çıkarılarak yenmiş sayılır.
4.2.2 – Rakibin sütunundaki iki delik boşsa, dış sıradaki delikte taş olsa bile hamle biter ve oynama sırası rakibe geçer.
5 – Oyun, her oyuncu belirleme hedefleriyle devam eder, hesap yaparak rakibin parçalarını ortadan kaldırmaya çalışmak için stratejiler oluşturur, her zaman 4.2 maddesine uymak zorundadır.
6 – N’txuva’da zorunlu hamle yoktur ve Rakibin bir sonraki hamlesiyle tehdit edilen taşlara bir önceki hamlede “kaçma” izni verilir.
7 –Parçaların ortadan kaldırılması ve tahtadan çıkarılmasından sonra delikleride sadece bir taş kaldığı 2. Aşama’ya varıyoruz. Bu aşamada, parçalar delikten deliğe ayrı ayrı taşınır ve rakibin evindeki delikleri sütün parçalarını ortadan kaldırır.
8 – Oyun, oyuncuların birinin rakibin tüm parçalarını yok etmeyi başarması durumunda sona erer.
İleri Aşama: Oyunun başında oyuncular arasında bir kural oluşturmak mümkündür, böylece her zaferli saldırıda oyuncu bir ek çekilme hakkına sahiptir, yani oyuncu bir ve tek ev seçer ve içerdiği parçaları çıkarır. Bu çekilme rakibin strateji kırma olarak çalışır.”
Ntxuva oyunu Afrika’ya ticaretle uğraşan Araplar tarafından getirilmiş olabilir. Oyunun Afrika’da nasıl yayıldığına ilişkin şu ana kadar ortaya çıkmış tarihsel veriler yoktur. Ancak nasıl ortaya çıkmış olursa olsun, Ntxuva oyunu her halükarda, Afrika insanının zekasını, mücadele ruhunu göstermesinin yanında, koloni döneminin eziciliğine rağmen kendi kültüründen vazgeçmediğinin açık bir göstergesidir. Özellikle bu oyunun Mankala oyunun türevi oluşu da kendi kültürümüzün uzantılarını yansıtması açısından heyecan vericidir.
Oyun Kuralları Kaynağı: https://www.mmo.co.mz/jogos/ntxuva