Türkiye’de konuşulan Portekizce; Ladino

Portekizce’nin yakın akrabalarından biri sayılan bir dilin ülkemizde de konuşulduğunu biliyor muydunuz?

İzmir’de İstanbul’da ve Çanakkale civarında yaşayan Musevilerin konuştuğu Ladino dilinin ülkemize uzanan serüveni 15. yüzyıla dayanır.

Endülüs Emevi Devleti aynı Osmanlı Devleti gibi çok uluslu ve çok dilli, birçok farklı kültüre ve dine mensup insanların bir arada barış içinde yaşadığı bir devletti. Endülüs’lüler özellikle Museviler’e ve Roma Hristiyanlığını reddeden Tek Tanrıcı Hristiyanlara kucak açmış ve hüküm sürdükleri topraklarda barış içinde yaşamalarına, kendi kültürlerini ve kimliklerini korumalarına müsaade etmişti. Bu dönemde özgür kalan bu kültürler İslam kültürüyle de sentezlenerek daha da gelişerek adeta çağ atlamışlardı.

Reconkista hareketiyle Endülüs Emevi devletinin zayıflayıp çökmesiyle, ortaya çıkan bu kültürel sentez de zarar görmüş, zorla Hristiyanlığa geçmeyi kabul etmeyen gerek Müslümanlar, gerek Yahudiler aynı kaderi paylaşarak ya idam edilmişlerdi ya da göçe zorlanmışlardı.  Bu dönemde ağırlıklı bir bölümü Osmanlı Topraklarına olmak üzere göç eden Yahudilere Sefarad Yahudileri denmektedir.

Portekiz Krallığının o dönemdeki kralı olan Manuel 1497 yılında, 4-14 yaşları arasındaki tüm çocukların vaftiz edileceğini duyurmuştu. Bunun üzerine krallıkta yaşayan tüm Yahudiler aileleriyle birlikte ülkeden kaçmayı planlamıştı. Bu yıllarda tahtta olan Osmanlı Padişahı II. Bayezid, din dil ırk ayrımı gözetmeden, zulme uğrayan tüm insanlara kucak açmıştı. Portekiz’den kaçan birçok Yahudi, Osmanlı topraklarına, Çanakkale, İzmir, Selanik ve İstanbul gibi kentlere yerleşmişlerdi.

Sefarad Yahudilerinin İzledikleri Göç yolları

Osmanlı Topraklarına gelen Museviler, konuştukları Portekizce aksanına, Osmanlıca bazı kelimeleri ve deyimleri de ekleyerek günümüzde Ladino olarak bilinen dilin oluşmasına neden olmuşlardı. Bu dile Yahudi İspanyolcası da denmektedir. Lakin söz konusu tarihler zaten İspanyolca ve Portekizce ayrımının çok belirgin olmadığı yıllardı.

40’lı yılların sonlarına gelindiğinde Türkiye’de yaşayan bu Sefarad Yahudilerinin büyük bir bölümü İsrail’e göçse de, İstanbul ve İzmir de halen Ladino konuşan insanların bulunabileceğini söylemek mümkündür.

Ladino’ya Türkçe’den geçen bazı kelimeler:

kushak: kuşak  kolay:kolay    karpus:karpuz   maalé:mahalle   saraf: zarraf       kuti:kutu    dolashear:dolaşmak    bozear:bozmak

2015 yılında Portekiz parlamentosu, aldığı bir kararla Sefarad Yahudilerine yeniden Portekiz vatandaşı olma hakkı verileceğini ilan etmiştir.

Geçen bir yıl içerisinde en fazla başvuru 250 başvurudan 133’üyle Türkiye’den yapılmıştır*. Üstelik bu rakam Türkiye’den ciddi oranda göç alarak kurulan İsrail’de bile 55 kişide kalmıştır. Bu durum Yahudilerin adeta bir Orta Çağ holokostundan Osmanlı Devleti sayesinde kurtulduklarının açık bir göstergesidir.

Kaynak: Portekiz Adalet Bakanlığı Verileri